Zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży. Wiemy, z czym najczęściej mierzą się młodzi ludzie. Te 3 objawy powinny nas zaniepokoić

Badanie „Opinie o problemach psychicznych dzieci wśród rodziców uczniów szkoły podstawowej w Polsce” zrealizowane przez firmę POL pokazuje, że jesteśmy coraz bardziej świadomi tego, z jakimi trudnościami mierzą się dziś młodzi ludzie. Ponad 2/3 dorosłych uważa, że obecnie problemy psychiczne wśród dzieci występują częściej niż w latach ich młodości. Większość rodziców uważa swoje dzieci za odporne psychicznie, jedynie 13 proc. wskazuje, że jest inaczej.

Społeczeństwo staje się coraz bardziej świadome i akceptujące, jeżeli chodzi o problemy psychiczne dzieci i młodzieży – tak twierdzi 43 proc. badanych. Prawie połowa opiekunów deklaruje, że reaguje na zauważony u dziecka, niepokojący symptom. Filozofia „co cię nie zabije, to cię wzmocni” nie jest dziś popularna: zaledwie 16 proc. badanych uważa, że samodzielnie radzenie sobie z problemami psychicznymi kształtuje charakter.

Przeprowadzając badanie, zapytano rodziców, jakie niepokojące objawy zauważają u swoich dzieci w kontekście zdrowia psychicznego. Wskazywali oni na:

• agresywne lub autodestrukcyjne zachowanie (48 proc.);
• wycofanie się z życia społecznego i unikanie kontaktów (41 proc.).

Rodzice, którzy uważają, że ich dzieci są silne psychicznie, z większym niepokojem reagują na obniżone oceny, traktując je jako potencjalną oznakę problemów psychicznych (27 proc. vs. 12 proc.).

Warto zwrócić uwagę na pierwsze symptomy, które mogą świadczyć o rozpoczynających się problemach psychicznych dziecka. Karolina Isio-Kurpińska (psychoterapeutka i autorka poradnika dla nauczycieli i rodziców „Pierwszy dzwonek”) zauważa, że nie zawsze są one oczywiste. Mogą to być na przykład:

• intensywne przeżywanie emocji (wybuchy złości, rzucanie przedmiotami, codzienny lub częsty niekontrolowany płacz, nieuzasadniona agresja);
• trudności ze skupieniem uwagi podczas zajęć przy jednoczesnej negatywnej reakcji na bodźce (np. staje się agresywny, gdy w klasie robi się głośno),
• zmiany w wyglądzie i zachowaniu (np. zadbana dziewczynka, która się malowała i dbała o wygląd, nagle zmieniła styl ubierania, nosi długie i zakrywające ubrania, nawet gdy jest ciepło; chłopak, który zwracał uwagę atrakcyjnym wyglądem i strojem, zaczyna wyglądać niechlujnie i sprawia wrażenie zaniedbanego; uczeń szczupły nagle przybiera na wadze, a pulchny chudnie; chłopcy i dziewczyny odmawiają wspólnych zajęć sportowych lub wymagających przebierania się w obecności innych osób).

– Rozpoznawanie niepokojących symptomów, zwłaszcza wśród dojrzewających nastolatków, nie jest takie proste. Żadna z wymienionych zmian nie musi świadczyć o poważnych problemach. Niektóre wręcz mogą wydawać się pozytywne. W każdym przypadku warto zainteresować się tematem, zagadnąć dziecko lub skonsultować się z innymi dorosłymi mającymi z nim kontakt i dowiedzieć się, co może być przyczyną tych zmian – komentuje Karolina Isio-Kurpińska, autorka pomocnika dla nauczycieli i opiekunów „Zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży”, który powstał w ramach kampanii „POLećmy ze wsparciem”, realizowanej przez markę POL oraz PAH.

Zauważenie pierwszych sygnałów jest bardzo ważne, ale na nic się zda, jeśli nie pójdzie za tym konkretna reakcja. Kolejnym krokiem powinna być szczera rozmowa. Czy jednak rodzice chętnie rozmawiają ze swoimi dziećmi? Zasadniczo tak. Jak pokazują badania 72 proc. opiekunów robi to codziennie, ¼ badanych zaznacza, że nie dłużej niż godzinę, a 50 proc. robi to znacznie rzadziej (21 proc. rozmawia z dziećmi codziennie, ale nie dłużej niż 30 minut, 23 proc. kilka razy w tygodniu, ale nie codziennie, a 6 proc. mniej niż raz w tygodniu).

Rodzice w dużej mierze nie podejmują jednak temat trudniejszych. Zazwyczaj rozmowy z dziećmi dotyczą:

• zainteresowań i pasji (52 proc.);
• tego, jak minął dzień (46 proc.);
• relacji z przyjaciółmi (45 proc.);

Według słów rodziców do kłopotliwych tematów rozmów z dziećmi należą m.in. te związane ze śmiercią, stratą (np. rozwodem), problemy psychiczne, przemoc rówieśnicza (tzw. bullying), negatywne zachowania szkolnych kolegów i koleżanek.

Można zauważyć też tematy tabu, na które rodzice nie chcą rozmawiać z dziećmi, np. tożsamość płciowa, seksualność i związane z nią pytania, sytuacja społeczna (polityka, środowisko, ekonomia).

Po przytoczeniu tych wyników badań warto by było postawić sobie pytanie, jak rozmawiać z dzieckiem na trudne tematy. Z odpowiedzią przychodzi program „POLećmy ze wsparciem”. W jego ramach, pod patronatem Polskiej Akcji Humanitarnej, opracowano specjalny bezpłatny poradnik, który w praktyczny sposób podpowiada jak na co dzień budować relacje z dziećmi, uczniami i rozmawiać z nimi w sytuacjach trudnych i stresujących.

Został on opracowany na podstawie faktycznych doświadczeń dorosłych w relacjach z dziećmi i młodzieżą. Omówiono tam najczęściej występujące zaburzenia u najmłodszych takie jak:

• zaburzenia odżywiania;
• depresja;
• samookaleczenia.

W poradniku znajdziemy także wskazówki, w jaki sposób przeprowadzić konstruktywną rozmowę z rodzicami o zachowaniu ich dziecka (coś, co przydać się może nauczycielom) oraz listę telefonów zaufania.